Jean Wilmar, de wonderlijke klokkenmaker van Klimmen

Geplaatst op 13 maart 2014  door  Toon Michiels             

Ze moet elke dag opgewonden worden!

 Dat Haverkort in een artikel een klok van Jean Wilmar uit Klimmen als vrouwelijk omschrijft past bij de liefde die Jean Wilmar  (1919-1997) voor zijn klokken heeft gehad.

Verliefd op klokken en techniek, dat moet Jean Wilmar zijn geweest, een andere omschrijving kan ik er niet aan geven. Hij is geboren in Klimmen op 28 april 1919  in het sterrenbeeldstier.  In de astrologie gekenmerkt als een persoon vol met daadkracht  en vastberadenheid.  Vastberaden is een verliefde stier ongetwijfeld, hij komt langzaam op gang maar dan is hij niet meer te houden, en als je het artikel over Wilmar leest kun je daar niet omheen. Wilmar heeft ook een periode gekend dat het persoonlijk wat minder met hem verging, misschien was daar een andere liefde de oorzaak van!  Doch de verliefdheid voor klokken bleef. Dat iemand die verliefd is, tot meer in staat is blijkt uit onderstaand artikel uit Chronos van 25 september 1954. Inmiddels staan alle klokken van Jean Wilmar opgeslagen in het streekmuseum ” De Locht” in Melderslo. Hoe ze daar terecht zijn gekomen is een ander verhaal, maar daarover binnenkort meer op deze site.In ieder geval ben ik nu ook verliefd op deze wel heel bijzondere, klokken. Als er mensen zijn die Jean Wilmar ooit hebben ontmoet, hoor ik het graag, ook ben ik nog op zoek naar foto’s en kranten artikelen.



Onderstaande tekst vindt je uitgetypt onderaan deze afbeeldingen uit Chronos.

Uitgetypte tekst van bovenstaand artikel uit Chronos van 25 september 1954.

Jean Wilmar  de WONDERLIJKE  KLOKKENMAKER van Klimmen

Door E.J.A. Haverkort

Midden in ’t schitterende landschap van Zuid Limburg, even voorbij ’t plaatsje Valkenburg, ligt ’t stationnetje van Klimmen, weggedoken in een dal tussen de heuvelachtige omgeving. Van hieruit gaan we te voet een vrij stijl pad omhoog, dat ons bij enkele huizen en boerderijen brengt, in een waarvan de heer Wilmar woont. Een klop op de deur en enkele ogenblikken later staan we tegenover Jean Wilmar, een eenvoudige man van ongeveer 30 jaar: iemand, die met hart en ziel verwant is aan de uurwerkmakerij, maar vooral aan de door hem zelf geconstrueerde en gemaakte klokken. Onmiddellijk gaat deze rustige denker ons voor naar de kamer, waar alle door hem zelf vervaardigde klokken een plaats hebben gekregen. Dan, terwijl we eens om ons heen kijken, vallen alle te voren gemaakte voorstellingen weg, want wat we hier zien is mooier, grootser en genialer dan we ooit hadden kunnen denken en verwachten. Nog niet half van onze verbazing en bewondering bekomen begint Jean Wilmar ons al te vertellen van zijn klokken.

Jaarpendule.

’t Eerste, waarop we onze aandacht richten is een geheel zelf gemaakte jaarpendule. Deze pendule loopt 400 dagen, doch door middel van twee grote gewichten in plaats van een veer en vanzelfsprekend een opwinding. De kast, uurwerk, gewichten, kortom alles is met de hand gemaakt en geschapen. Doch, wat we hier zien is slecht een eenvoudig stuk vergeleken met alles wat we nog te zien krijgen.

Kogelklok.

Daar staat o.a. een kogelklok;  de aandrijving van ’t uurwerk geschiedt hierbij geheel  door stalen kogels. Boven de eigenlijke klok bevindt zich een kegelvormige kap, waarin langs de buitenkant een spiraalvormige gleuf is uitgesneden; in deze gleuf bevinden zich de kogels. Achter de kap is een groot rad gemonteerd, die aan de buitenkant voorzien is van door pennen verdeelde vakjes. De kogels vallen vanuit de spiraal der kap in de vakjes van ’t rad, dat op zijn beurt door de zwaarte der kogels gaat draaien. ’t Draaiende kogelrad is gemonteerd op ’t uurwerk en brengt dit dus in beweging. Telkens als er een vakje met kogel aan de onderkant komt valt de kogel in een bakje; dit bakje wordt, wanneer ze vol is, weer geleegd boven in de kap der klok. De klok loopt 10 dagen op 60 kogels, dus 4 uur op elke kogel.

Apostelklok.

Na dit prachtstuk nog eens aan alle kanten te hebben bewonderd, komt een Apostelklok aan de beurt, welke wordt voortbewogen door drie gewichten. Bij ’t aanbreken van ieder vol uur gaat naar gelang ’t aantal uren, (deze worden aangegeven door een bim- bam- slag) elk uur een deurtje open, waaruit een Apostelfiguurtje te voorschijn komt. Om 12 uur komen das achtereenvolgens de 12 Apostelen te voorschijn. Zijn alle Apostelen zichtbaar, dan weerklinkt driemaal ’t gerinkel van een altaarschel, en boven een van koper vervaardigde miskelk, die zich boven de wijzerplaat bevindt, rijst statig een kleine hostie omhoog. Deze verdwijnt ook weer direct,waarna alle deurtjes zich tegelijk achter de Apostelen sluiten. Deze klok, waaraan 6 ⅟₂ maand is gewerkt, is technisch waarlijk een groots stuk uurwerkmakers kunst. Vooral ook, omdat bij willekeurig voor- of achteruit zetten der wijzers ’t uurwerk noch  ’t ingewikkelde mechanisme van slag raakt. Dit prachtige kunstwerk geeft tevens uiting aan ’t geestelijke element, dat, ondanks ’t grote technische vermogen, een zeer belangrijke rol speelt in ’t leven van Jean Wilmar.

Klok met wereldbol.

Daar, vlak naast ’t raam staan we nu te kijken naar een hoge staande klok. Deze herbergt een schitterend uurwerk met geheel automatisch kalendermechanisme. De klok geeft behalve de datum en de maand bovendien ’t jaar aan. Ze is zo ingericht, dat elke maand automatisch zijn 30 of 31 dagen telt; zelfs Februari wordt aangegeven met 28 of 29 dagen, al naar gelang er een schrikkeljaar komt. De jaarteller is zo gemaakt, dat precies op ’t eind van ’t jaar ’t gewenste aantal cijfers verspringt tot het jaar 10.000. Zelfs dan kan door een kleine wijziging het mechanisme weer verder tellen. Ook deze jaarteller is vol- automatisch. Boven in de prachtig uitgewerkte, van koper vervaardigde wijzerplaat ziet men een wereldbol. Overdag staat de zon op de juiste plaats hierboven en ’s nachts is de maan te zien met er boven de sterrenhemel. Welk een vernuft komt er kijken bij de vervaardiging van een dergelijk uurwerk. Hiervoor moet men wel een technicus en denker zijn van groot formaat, vooral als men verder kijkend een grote staande klok ziet met een blank eiken kast. Deze kast is een voortreffelijk staal van meubelmakers kunst; ze is geheel gebeeldhouwd en bewerkt tot in de kleinste bijzonderheden. Nog meer dan de voorgaande  getuigt deze klok  wel van de vindingrijkheid en grote kennis van de constructeur en maker. We zien voor ons een zeer grote wijzerplaat, voorzien van 12 kleine wijzerplaatjes. Op de grote wijzerplaat kunnen de uren, minuten en seconden afgelezen worden. Doch tevens op de kleine plaatjes de dag der week, de datum, de maand,  de jaargetijden en de getijden van hoog water in Vlissingen. Zonsopgang en zonsondergang is met uur en minutenwijzing aangegeven. De maanstand is vanzelfsprekend te zien met ’t aantal dagen, die na nieuwe maan verlopen en dat iedere maand telt. Op 24 verschillende plaatsen van onze aardbol is voorts nog de juiste tijd af te lezen ten opzichte van onze tijd, terwijl ’t seizoen geheel automatisch wordt overgeschakeld op de 21e van de betreffende maand. De zonsopgang en ondergang regelt zich automatisch met ’t kalenderwerk, terwijl de even en oneven maanden en schrikkeljaren daarmee ook weer volautomatisch in verbinding staan. Dit meesterstuk, waaraan de maker ongeveer 3500 uren heeft gewerkt, loopt ongeveer 14 dagen door middel van 1 opwinding en twee gewichten.

Selfmade man.

Bij  ’t zien van dit zeer grootse werk staan we perplex en vragen ons af, waar Jean Wilmar wel gestudeerd zal hebben. En dan horen we, dat de technicus uitsluiten lagere school heeft doorlopen. Vanaf zij veertiende jaar zit hij in ’t uurwerkmakers vak en nu nog voorziet hij in zijn onderhoud door reparaties aan uurwerken van de dorpelingen. In de rustige omgeving van zijn woonplaats zijn de eerste eenvoudige zelfgemaakte klokken ontstaan, die allengs veranderden in de grootste en ingewikkeldste uurwerken. Met zijn lagere schoolkennis cijferde en berekende Jean Wilmar dagen, maanden en misschien jaren en zoals de aanhouder wint, won ook deze grootmeester en voltooide zijn meesterstukken. In zijn klokken zijn tientallen zelf uitgevonden geniale constructies toegepast, waarvan Jean Wilmar de patenten eens hoopt te verkopen aan uurwerkfabrieken. De werkstukken verkoopt hij nooit; ’t zijn volgens Wilmars woorden: Levenswerken, die ik steeds bij me wil hebben en nooit weg zal kunnen doen. In ’t atelier van Jean Wilmar vindt men, hoe wonderbaarlijk ’t moge klinken, geen draaibank of freesbank. Alles wordt door hem zelf geheel met de hand gemaakt. De kasten, ’t schitterende smeed- en figuurzaagwerk der wijzerplaten, alle raderen en rondsels, lichters en overbrengers, ja zelfs de wijzers, gewichten en kettingen worden geheel met de hand gemaakt en bewerkt. De grote klokkenmaker toonde ons een paar rondsels, die hij juist had gemaakt ter vervanging van enkele oudere lantaarnrondsels in een zijner klokken. Zelf vakman, zag ik een volmaakt zuiver rondsel, waarvan de tanden precies strak en recht en even hoog en diep waren gevijld. ’t Is reeds een meesterstukje op zich om een rondsel geheel met de vijl zo volmaakt strak en symmetrisch te scheppen. Aan een dergelijk massief rondsel wordt ongeveer twee uur gewerkt; welhaast durf ik te beweren, dat de gemiddelde uurwerkmaker dit stukje werk nog niet in een halve dag klaarspeelt.  Dan wordt ons ’t laatste werkstuk getoond, dat door deze geniale denker is ontworpen en gemaakt.

Een Apostelklok met kalenderwerk.

Deze geeft weer geheel automatisch door middel van een zelf uitgevonden systeem de gehele kalender aan en tevens de maanstand en jaargetijden. Als ’t volle uur aangebroken is brengt een engelenfiguurtje, dat is aangebracht op de spits der klok, een klaroen aan de mond. Dit blaast driemaal achter elkaar op de klaroen, terwijl tegelijkertijd de vleugels bewegen, als aanduiding van ’t komende nieuwe uur. Dan gaan in ’t onderste deel der klok twee grote deuren open. Een zon begint te schitteren en wolkenvelden drijven er voorlangs. Een carillon speelt tegelijkertijd een der drie op een cylinder aangebrachte liederen, waarvoor de klokjes door de maker zelf op toonhoogte zijn geslepen. De draaiende cylinder, die dus de hamers voor de bespeling der klokjes in beweging brengt, is ook geheel met de hand vervaardigd. Door de geopende deuren kijkend zien we een der twaalf Apostelen te voorschijn komen. Deze keert zich om naar een Maria- kapelletje, waarboven een Christus- figuur op troon is aangebracht. Nadat Christus met de hand een kruisteken heeft gemaakt, schuift de Apostel weer verder, om plaats te maken voor de volgende, totdat alle twaalf Apostelen deze beweging hebben gemaakt. Wanneer de laatste toon van ’t fijne carillon weggesmolten is dooft het licht in de zon, de wolken gaan stilstaan en de deuren klappen weer statig dicht. Hierna geeft een grote bel met zware slagen de uren aan.

Dit laatste schitterende uurwerk bestaat uit drie mechanieken, die trapsgewijze boven elkaar zijn gebouwd. Onder: het mechanisme van Apostelen, zon en wolken; in het midden is het uurwerk met kalender gebouwd en bovenin de tien klokjes van het carillon en grote bel van het slagwerk, die ook met de hand is gehamerd.

Wat een geduld, denken en berekenen zijn nodig geweest om dit stuk, dat, ook wat uiterlijke vormen aangaat, ver boven alle voorgaande werken uitsteekt, zo te construeren en te bouwen, dat alle onderdelen volautomatisch op elkaar zijn afgestemd. Ook, en ik mag wel zeggen zelfs bij dit uurwerk kan men de wijzers willekeurig voor- en achteruit bewegen zonder dat ’t slagwerk of ander mechanisme gestoord wordt. Dit schitterende en onovertroffen stuk meubelmakers- en uurwerkmakers kunst wordt voortbewogen door vier veren; ze moet elke dag opgewonden worden en heeft de maker 17 maanden ingespannen arbeid gekost. Na nog even geluisterd te hebben naar deze geniale denker, die met zoveel liefde spreekt over ons vak en zijn klokken, namen we afscheid, de heer Wilmar en zijn moeder hartelijk dankend voor de gulle, gastvrije ontvangst, die ons ten deel is gevallen. Buiten gekomen en weer uitkijkend in de stilte naar de prachtige golvende omgeving, denken we nog even na over deze wonderlijke technicus, die met geduld en aangeboren technisch vermogen zoveel moois en groots heeft weten te scheppen.

Geplaatst in Klokkenbouwers