Eine kleine Turmuhr 18 februari 2013
Door, Ton Goossens en René M. Wetzels 17 februari 2013
Een zelf gebouwd klein torenuurwerk
De bijzondere wijzerplaat.
Een klein torenuurwerk in het Uhrenmuseum in Bad Grund (D) heeft geleid tot de bouw van ons torenuurwerk. Enkele leden van de ‘Fachkreis Turmuhren’ van de ‘Deutsche Gesellschaft für Chronometrie’ hebben dit uurwerk ook gebouwd en zij hebben hun bouwtraject en hun ervaringen vastgelegd in het boek ‘Eine kleine Turmuhr’. Wij, dat zijn Ton Goossens en René Wetzels, hebben aan de hand van dit boek dit torenuurwerk ook gebouwd.
De ankerpaletten zitten in de slinger gemonteerd.
Het uurwerk heeft een niet veel voorkomende gang, deze is afgeleid van de schaargang maar in dit geval zijn de ankerpaletten direct op de slinger bevestigd, zie foto 2. Uit geraadpleegde literatuur blijkt dat de Duitser J. Mannhardt (1798 – 1878) deze gang heeft uitgevonden en daarom wordt deze gang ook wel de ‘Mannhardt’ sche Stiftenhemmung’ genoemd. De platines van het uurwerk zijn in een CAD-programma getekend en daarna door een externe firma met behulp van laser uit 8 mm dik staal ‘gesneden’. Het uurwerk bevat 3 tandwielen plus het schakelrad. De drie tandwielen zijn gefreesd met een cycloïdale frees met Module = 1.
1.Het grondrad (zie foto 3): diameter van de steekcirkel is 144 mm, aantal tanden z = 144. Aan het grondrad is een wals gekoppeld, gemaakt van kersenhout. De wals wordt opgesloten door 2 ringen van messing. Tegen het grondrad zijn het palrad en het tegenpalrad bevestigd, de diameter is 70 resp. 110 mm en ze hebben 48 resp. 96 tanden. A.Het minutenrad: diameter van de steekcirkel is 120mm, z = 120
Grond- rad
B.Het tussenrad: diameter van de steekcirkel is 96 mm, z = 96.
Uitbalanceren van het Schakelrad.
De kenmerken van het schakelrad zijn: de diameter van de steekcirkel is 100 mm en het heeft 40 pennen. De pennen zijn exact op maat gedraaid en daarna geperst in de 40 gaten die in het schakelrad geboord zijn. Daarna zijn de pennen voor 2/3 deel afgefreesd. De spaken zijn volgens het oorspronkelijke ontwerp van het torenuurwerk nagebouwd, dit betekende het met de hand bewerken van het 6 mm dikke messing. Een belangrijk punt bleek de balancering van het schakelrad te zijn. Over de hele omtrek van het rad moet de gewichtsverdeling gelijk zijn. Foto 4 toont hoe we dit gedaan hebben. Het tandwiel zal in elke positie stil moeten blijven staan op de 2 assen die exact horizontaal liggen. De rondsels zijn lantaarnrondsels geworden, met een steekcirkel van 16 mm en 16 ‘tanden’, zie foto 5. De staafjes zijn van tamponstaal 1,2 mm dik.
Een korte berekening van het uurwerk: Het ontsnappingsrad draait één maal rond in 80 seconden, het tussenrad draait één maal rond in 80 x 96/16 = 480 seconden = 8 minuten, het minutenrad draait één maal rond in 8 x 120/16 = 60 minuten = 1 uur, het grondrad en de wals draaien één maal rond in 1 uur x 144/16 = 9 uur. De diameter van de houten wals is 65 mm, de omtrek is dan 204 mm, het gewicht zakt in 24 uur dan 24/9 x 204 mm = 544 mm.
Milsbeek Oeffelt.