Toon Michiels, Vierlingsbeek 15 september 2012
In artikelen en anekdotes wordt alleen gesproken over IIII of IV. Afgezien of het IIII of IV het mooiste is er voor de derde variant een verklaring. Namelijk, je kunt een wijzerplaat op verschillende manieren maken. Bijvoorbeeld vanuit het midden, in horizontale, of in verticale positie. Als een wijzerplaat wordt samengesteld,en je de cijfers er van het midden uit op plaatst, is het logisch dat de cijfers naar het midden wijzen. Echter wanneer die aan een toren, of klok is geplaatst, hangen de IIII t/m VIII op “zienne” kop.
Hebreeuwse klok
Zelf zou ik altijd vanuit het hart van de wijzerplaat de Romeinse cijfers plaatsen. Maar… bij Arabische cijfers kan dat natuurlijk niet! En hoe het zit met Chinese cijfers weet ik niet.Wel met de Hebreeuwse klok, die loopt linksom in spiegelbeeld als het ware.
Hieronder de foto’s, artikelen, en anekdotes van de drie verschillende wijzerplaten. En van de Hebreeuwse klok op het Joodse raadhuis in Praag. (Daarop draaien de wijzers linksom )
Uit: nl.wikipedia.org/wiki/Romeinse_cijfers het volgende;
Waarom hebben klokken met een Romeinse cijferplaat voor het cijfer 4 vier streepjes i.p.v. IV.
Volgens de Grote Winkler Prins Encyclopedie werd IV vroeger ook wel geschreven als IIII.
Toch zijn er verschillende verklaringen: Het boekje ”Warum ist die Banane krumm?” van David Feldman geeft de verklaring: toen men in de veertiende eeuw Bij bijna alle klokken is dit zo, IIII. En kijk ook eens op onderstaande site daar staan 5000 wijzerplaten op het mechanische uurwerk uitvond, werden uurwerken ook op openbare plaatsen zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld op kathedralen. Het grootste deel van de Italiaanse boeren was nog analfabeet, en voor hen was IIII gemakkelijker te lezen.
Het boek ”De Groote Magazijnen” geeft een andere lezing: in de Romeinse tijd werd de 4 aangeduid met vier streepjes wanneer men enkel en alleen het cijfer wou aanduiden. In rekenkundige context werd de IV gebruikt. Omdat het op een wijzerplaat enkel om de aanduiding te doen is, wordt vier hier dus voorgesteld met de vier streepjes. De ‘oude Romeinen’ vermeden vaak de combinatie IV voor 4, en gebruikten in plaats daarvan IIII. Waarschijnlijk is dit omdat de letter IV de beginletters van de Romeinse oppergod IVPITER vormen. Dit gebruik is voortgezet tot enkele eeuwen geleden, en komt onder andere voor op monumenten en klokken. Een andere reden dat IIII boven IV verkozen werd op klokken is dat er dan een even aantal tekens op de klok wordt gebruikt: 20 I’s, 4 V’s, en 4 X’en. Dit was veel goedkoper te smelten met een mal dan wanneer er IV werd gebruikt: 17 I’s, 5 V’s, 4 X’en.
—Stevenstoren, Nijmegen Foto R.Wetzels
Een derde reden is dat de IV ondersteboven (zoals op een klok gebruikelijk is) sterk lijkt op VI (6), daarom koos en kiest men voor de duidelijkheid voor IIII. Als laatste geldt nog dat IIII een zekere symmetrie vertoont ten opzichte van de VIII (8) en XII Dicht bij huis heeft de Stevenstoren in Nijmegen en de St. Antoniuskapel in Ayen een andere IIII.
Kapel- Aijen
Laurenskerk,_Rotterdam cc-by-2.0.
Veelal ziet men op oude wijzerplaten het Romeinse cijfer IV aangeduid met IIII. Over het ontstaan hiervan bestaat volgens de ,,Reveu Fransçaise des Horlogers et Bijoutiers”de volgende anekdote. De vermaarde horlogemaker Henry de Vicq vervaardigde in 1370 één van zijn eerste horloges voor de Franse koning Charles V.Het horloge bekijkende, merkte de koning op, dat de IV vervangende diende te worden door IIII. De horlogemaker antwoorde eerbiedig, dat de koning zich vermoedelijk vergiste. Maar de koning ,corrigeerde hem gestreng met de opmerking, dat de koning zich nimmer vergist en dat naar ’s konings wens het cijfer IIII diende te worden aangegeven, hetgeen sedertdien altijd zo gebleven is.
Si non e vero, e ben trovato…. W.K
Ist-III-of-IV (krant onbekend)
—Joods stadhuis in Praag met de twee klokken. (Foto Martin Pauer CC BY-SA 2.5 Wikipedia)