Torenuurwerk van de Hubertus en Barbara kerk in Sint Hubert.
Door Toon Michiels,Vierlingsbeek 01-09-2012
De Kerktoren van St. Hubert ligt ongeveer halverwege de N264 aan de weg van Gennep naar Uden. Het gebouw is ten dele nog een 15e-eeuwse gotische kerk, waaraan in 1924 een nieuwe dwarsbeuk en koor aantoegevoegd zijn. Het is een Rijksmonument. De kerk ligt verscholen ten noorden, van deze weg die door het dorp loopt. Aan de achterzijde is een grote parkeerplaats, en via het Kerkpad loop je naar de kerk, waar aan de voorzijde het kerkhof ligt, dat een ingang heeft aan de Jachthoornstraat. Ook via de klaproosstraat (een paadje) kom je ook bij de kerk(toren)aan de voorzijde uit. De toren daar gaat het mij om en dan vooral, naar het mechanisch uurwerk wat er mogelijk nog in staat.
Hiervoor belde ik in de week van 3 augustus Ad van de Wiel (Lid van het kerkbestuur) in St.Hubert op met de vraag,wat voor een mechanisch uurwerk zit er in de kerktoren, als er ”überhaupt” nog een in zit? Kom maar eens kijken dan kun je zien wat het is, maar het is niet meer in gebruik, en het staat in een hoek op de zolder van de kerktoren, vertelde Ad. Dat was interessant!, en aldus meteen een afspraak gemaakt op vrijdag, 3 augustus 13.00 uur. Na een korte kennismaking vooral over de periode dat Ad bij Stork Boxmeer werkte, waarvan ik Ad herkende, gingen wij naar het uurwerk in de toren.
O, ze hebben een verrassing!, zei Ad kijkend naar de berg takken onder een nis in de toren. Eigenlijk moet deze uilenkast,die onder de berg takken ligt voor de nis hangen ,vertelde Ad. Maar vermoedelijk was deze eraf gehaald om een balk schuin boven de nis te restaureren en is die daarna niet terug geplaatst, was onze gezamenlijke conclusie.
Maar aan de andere kant stond het uurwerk,nadat we het uit de hoek hadden getrokken, zag ik wel, dat er het een en ander aan ontbrak, zoals de beide grondraderen, ( tandwiel met trommel voor het touw) de windvleugel van het slagwerk, en het ankerwiel. Ook het anker , gewichten en slinger waren niet meer aanwezig. Een conisch tandwiel (voor de wijzer aandrijving) met as en lager beugels lag er wel bij, het houten frame, met gegoten ijzeren poten, waar het uurwerk opgestaan heeft stond tegen de muur. Het uurwerk was ooit omgebouwd tot een elektrisch bediende tijdsaanduiding waarbij het mechanisch uurwerk gedeeltelijk voor werd gebruikt. Daarvoor waren er diverse schakelaars en een elektromotor gemonteerd. Alle onderdelen die daarna overbodig waren zijn verdwenen. De maker van het werk stond nergens vermeld. Het is een slim gegoten ijzeren frame waar de tandwielen tussenin zijn gemonteerd, en je kunt het loopwerk en het slagwerk afzonderlijk demonteren.
Omdat ik zelf geen specialist ben van torenuurwerken, stuurde ik de foto’s die ik had gemaakt naar twee clubleden en Walther Brouns. De laatste is een bekende specialist en lid van: S.O.T. Studiegroep Openbare Tijdaanduiding. Het oordeel was eensluidend, een uurwerk van, ”vermoedelijk”, ( het is niet voorzien van een naamplaat) de firma Weule uit Bockenem Duitsland. Walther Brouns melde mij dat het uurwerk helaas is geëlektrificeerd, ( totaal omgebouwd en voorzien van een stappenmotor) door Torenuurwerkfabriek “de Klok” uit Aarle-Rixtel. Een clublid schreef mij dat hij ook een uurwerk van Weule bezit,wat ook niet meer compleet is.
Wat mij verder opvalt op onderstaande tekening van de kerk uit 1748 is, dat er geen wijzerplaat op te zien is,maar wel een ”dakruiter” cq. een klokkenstoel aan de achterzijde van de toren. In de toren zijn ook geen sporen meer te zien van het uurwerk. Ook niet van eerdere uurwerken, dit omdat er veel van het houtwerk vernieuwd is. Opvallend is, dat de toren maar twee wijzerplaten heeft, enkel aan de zijkanten van de toren. (Waarom aan de voorkant geen wijzerplaat zit is voor mij nog een vraag? Zou het met de ligging van het kerkhof te maken hebben, doden hebben immers alle tijd, het prijskaartje, of woonde er destijds geen mensen aan die zijde van het dorp, zelf denk ik het aan laatste.)
Op deze foto van de kerk uit 1937, waar wel wijzerplaten op zitten, en vergelijkbare uurwerken, alsmede de verbouwing in 1924, kom ik tot de conclusie dat het uurwerk vermoedelijk ook van die tijd is.
En door de firma Weule is gebouwd voor een Nederlandse torenuurwerk bouwer. Gezien de eenvoudige bevestiging zou het wel eens kunnen dat de bestaande wijzerplaten, er tegelijk met het uurwerk van ”Weule” zijn geplaatst. En er voordien geen uurwerk in heeft gezeten. Zonder verder diepgaand onderzoek, is bovenstaande een globale weergave van het torenuurwerk in St.Hubert. In de ”archieven” van o.a. de kerk of op schilderijen zal men wellicht nog gegevens kunnen vinden, over de leveranciers c.q. datums of rekeningen van dit uurwerk (of uurwerken?).
Wat mij ook opviel was dat er duizenden dode vliegen op een van de zolders van de toren lagen, dat had ik nog nooit gezien. Meestal liggen de zolders vol met vleermuizen keutels of duivenstront. Er lag wel een oude draagbaar boven het gewelf van de kerk maar een lijk zag ik niet liggen. Dan zullen de vliegen wel tijdens de bestrijding van de houtworm zijn omgekomen, dacht ik later, doordat ze zijn aangelokt door dat goedje!
Verder kan men op diverse site’s op internet nog veel gegevensvinden, o.a. over plaatsen in Nederland met torenuurwerken van Weule. Zie ook het artikelen in torenuurwerken over Torenuurwerkfabriek Weule, Bockenem.
Met trots ondersteund