Horlogemaker Gerardus van den Berg.

5 maart 2015 door Toon Michiels

Gerardus (Grad) van den Berg woonde met zijn vrouw Gertruda Willems in het  zelf gebouwde huis aan de Vloetweg 6 in Oploo. Het huis stond langs de smederij van de Gebroeders Schoonwater, waar ook de familie Dinnessen in heeft gewoond, nu staat er de Spar supermarkt.

 

—Het door Grad gebouwde huis aan de Vloetweg 6 in Oploo, nu de Spar supermarkt.

Voordat hij op 7 juni 1900 zijn nieuwe huis aan de Vloetweg 6* te Oploo betrok woonde Gerardus in Boekel, Sint Anthonis, en, in Westerbeek op nummer 80 aan de Kerkstraat. Gerardus van den Berg is geboren te Boekel op 30-01-1859 en overleden in Oploo op 27-02-1939. Gerardus huwde op 29 april 1893 met Gertruda Willems, die geboren is op 20 juli 1854 te Oploo en daar is overleden op 19-12-1931. Het echtpaar was kinderloos.

Grad had geen winkel, maar in het achterste gedeelte van zijn huis waar geen zolder in zat, had Grad wel een afgeschermd gedeelte wat zijn werkplaats was. Op zijn sterfakte staat ook geen beroep vermeld. Grad was eigenlijk timmerman, zijn huis heeft hij dan ook geheel zelf gebouwd.

Als ik naar de foto van Grad kijk, denk ik aan een clown die iedereen in de maling neemt, met zijn bijzonder grote handen.

En Grad kon wel wat met die handen! De plaatselijke smid en buurman, Martinus Schoonwater en zijn zonen deden regelmatig een beroep op Grad. Motor- fiets en fietswielen spaken, of houten wagenwielen repareren, als het moeilijk was, ging men naar Grad.

Secretaire-gemaakt door Gerardus van den-Berg.

In een ander geval was Grad ook de “redder” van enkele Schoonwatertjes. Wat was het geval, Harry, was met een pendax* aan het spelen achter het huis, en op een gegeven moment vloog de pendax met een tweetal Schoonwatertjes, Mathieu en Gina erop, op kop in een sloot met water. Grad had het geschreeuw gehoord en haalde de “twee schoonwatertjes” onder de pendax in het water vandaan. Volgens Mathieu (Thieu) Schoonwater was het niet goed afgelopen als Grad ze er niet onderuit had gehaald.

*Schoonwater verkocht ook deze ” Pendax “wagens.

Maar Gerardus was ook nog horloge en klokkenmaker, ook al toen hij nog in Westerbeek woonde. En dat merkte zijn vader ook, want op een dag deed het horloge van zijn vader het niet meer. De oorzaak was dat Grad had voor de reparatie van een ander horloge, de benodigde onderdelen uit het horloge van zijn vader gehaald!

Wie zoekt zal vinden!

Stoelklok uit St.Anthonis met een Gronings- staartklokuurwerk.

—Stoelklok uit St.Anthonis met een Gronings- staartklokuurwerk.

Bij het inwinnen van informatie over de klokkenmakers van Sint Anthonis, sprak ik een lid van de heemkunde in die plaats. Een van mijn vragen aan deze man was of hij wist of er nog oude klokken van van Cuijk of Remmen bij inwoners van Sint Anthonis waren. Ik kreeg een adres van een klokkenliefhebber uit Sint Anthonis, (daar over later meer) maar terloops vertelde hij ook zelf een oude klok te bezitten. Enkele weken daarna dacht ik er opnieuw eraan terug en belde hem op met de vraag: of ik zijn klok mocht bekijken en fotograferen, het was geen probleem. En inderdaad het was een oudje die ooit gerestaureerd was door Tom Receveur uit Venray.

Gronings- staartklokuurwerk met wekker.

Hoe komt deze klok hier, is dan meestal de volgende vraag. De klok kwam van zijn schoonfamilie uit Westerbeek. De klok hing volgens de familie vermoedelijk al voor 1900 in Westerbeek. En het toeval wil dat deze familie in het huis van Grad rond 1900 zijn komen wonen. Het was wat men noemt een stoelklok met een tinnen cijferring, hoek en toog versiering. Uitgerust met een volgens kenners Gronings- staartklokuurwerk. De stoel en de wijzerplaat voldeden aan een Remmen klok. Het leek erop dat er ooit een ander uurwerk achter geplaatst was.

Mijn gedachten gingen terug naar mijn vader die eens vertelde, een klok van Grad van den Berg te hebben gerepareerd. Deze klok was volgens mijn vader wel oud maar niet origineel.

—Oplose stoelklok met een Fries – staartklok uurwerk gesigneerd met: 1768 No. 180 en de krakeling.

Mijn volgende stap was om te proberen deze klok op te sporen wat na een telefoontje al lukte. De klok was bij familie van Grad van den Berg in Oploo. Deze klok was uitgerust met een Fries staartklokuurwerk, maar de wijzerplaat was van ijzer en beschilderd. De klok was in de toog van de wijzerplaat gesigneerd met 1768 no: 180, en voor kenners met het bekende teken van een krakeling. Het teken van een krakeling komt voor op klokken van Beckers uit Venray maar ook op de klokken van H. Rynen uit Sambeek, wat ik weken later ontdekte. De stoel is vermoedelijk vernieuwd of bijgemaakt en de wijzerplaat lijkt ook niet origineel te zijn.

Krakeling!Zelf had ik de klok nog nooit gezien, en ontdekte dat mijn vader nieuwe wekker gewichten voor deze klok had gemaakt op 18 januari 1977. Het is onmogelijk om aan deze klokken een maker te binden, wel zijn er verschillende overeenkomsten. Het zijn beide stoelklokken met een “Fries” uurwerk, echter de schroefjes om de wijzers vast te zetten zijn identiek, en zouden van Grad zijn hand kunnen zijn. Nu moet ik wel op passen dat ik niet in een tunnelvisie beland !

—Wijzerplaat van de Stoelklok St. Anthonis (L) en de stoelklok uit Oploo.

Beide klokken hebben nu een uurwerk met minutenwijzer. En dat hebben ze gezien de wijzerplaten vermoedelijk in het begin niet gehad. Het is zeer goed mogelijk dat Gerardus ze van een “Fries” uurwerk, met minutenwijzer heeft voorzien. Zeker is dat beide klokken van Gerardus van den Berg afkomen. En de klok in Oploo na Grad zijn overlijden bij deze familie terecht is gekomen, evenals het prachtige (klepkastje) secretaire, die door Grad is gemaakt. Het is een perfect staaltje vakmanschap, met natuurlijk een geheim vak, maar daarin zat niet de oplossing.

De stoelklok uit Oploo van de zijkant.

*Het woord pendax komt van de firma ” Pendax” n.v. uit Eindhoven. Zij verkochten deze hand of fiets wagens  aan de plaatselijk handelaren. In Oploo, De Rips, Overloon en misschien wel meer plaatsen is de merknaam als naam gebruikt, wat wel meer voorkomt.Met dank aan: Mathieu (Thieu) Schoonwater DKW liefhebber en daeler, Cor Verberk, Mevr. v/den Boomen, Jos Hellegers, alsmede de eigenaren van de klokken.